Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: tarczyca bajkalska, bajkaleina, prostata, łagodny rozrost gruczołu krokowego, testosteron, DHT, PSA, 5alfa-reduktaza.
Bajkaleina należy do grupy flawonoidów i jest najważniejszym, aktywnym biologicznie składnikiem tarczycy bajkalskiej. Tarczyca bajkalska to roślina pochodząca ze wschodniej Rosji oraz przyległych do jej terenów obszarów Mongolii i Chin. Jest wieloletnią byliną o fioletowych, urokliwych kwiatkach w kształcie lwich paszczy. Dorasta do ok. 25-60 cm wysokości. Preferuje klimat północny – chłodny i suchy; uwielbia góry, w których często porasta nabrzeża strumieni i rzek. W medycynie chińskiej stosowano ją od tysiącleci jako środek przeciwastmatyczny, przeciwalergiczny, przeciwzapalny, przeciwbiegunkowy, przeciwgrzybiczy i przeciwwirusowy.
Z prac opublikowanych w ciągu ostatnich kilku lat wynika, że flawonoidy tarczycy bajkalskiej skutecznie ograniczają powstawanie zakrzepów i zatorów, rozwój choroby wieńcowej i chorób neurodegeneracyjnych, jak również hamują rozwój nowotworów, m.in. dzięki silnym właściwościom antyoksydacyjnym. Związki chemiczne, występujące w ekstraktach z tarczycy, wpływają na mechanizmy molekularne komórek układu odpornościowego i komórek nowotworowych, przyczyniając się do zahamowania procesów zapalnych i kancerogennych. Oddziałują także na enzymy i białka biorące udział w regulacji transkrypcji i translacji cytokin oraz regulacji apoptozy i szlaków cyklu komórkowego.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH) jest chorobą przewlekłą, dotykającą starzejących się mężczyzn. Częstość występowania BPH wzrasta wraz z wiekiem. Częstość występowania BPH szacowana jest na 20% u mężczyzn w grupie wiekowej 40-60 lat i 90% u panów powyżej 80-ego roku życia. BPH jest powodowany głównie przez przerost mięśni gładkich i rozrost komórek nabłonkowych, zlokalizowanych w gruczole krokowym, nazywanym wymiennie sterczem lub prostą. Przyrost masy gruczołu krokowego prowadzi do objawów w obrębie dolnych dróg moczowych, które obejmują przerywane oddawanie moczu, częste oddawanie moczu, wysiłek przy oddawaniu moczu, parcie na pęcherz, słaby strumień moczu, niepełne opróżnianie pęcherza i nokturię, czyli nocne wizyty w toalecie.
Chociaż etiologia BPH nie jest dostatecznie poznana, wiadomo, że testosteron i dihydrotestosteron (DHT) są głównymi, męskimi hormonami płciowymi (androgenami), związanymi z rozwojem tego schorzenia. Testosteron, który jest wytwarzany w jądrach, przedostaje się do prostaty, gdzie ulega przekształceniu w DHT poprzez działanie 5α-reduktazy (5AR), enzymu zaangażowanego w metabolizm steroidów. DHT jest 5 razy silniejszym androgenem i induktorem BHP od testosteronu. Podczas gdy stężenie testosteronu w surowicy zmniejsza się z wiekiem, aktywność 5AR i receptora androgenowego (AR) ulegają wzrostowi. Zwykle uważa się, że jest to sposób organizmu na utrzymanie równowagi androgenowej; mniej androgenów, ale za to bardziej aktywne.
Wysokie stężenie DHT, poprzez wiązanie AR, zwiększa poziom specyficznego antygenu prostaty (PSA), który z kolei reguluje wzrost i kontroluje przeżycie komórek stercza. Poziomy PSA mogą być podwyższone na skutek wzrostu objętość prostaty lub stanu zapalnego, rozwijającego się w gruczole krokowym. Pomimo faktu, że PSA nie jest specyficznym wskaźnikiem raka stercza, jego oznaczenie jest powszechnie wykorzystywane w diagnostyce schorzeń prostaty. Ponadto w tkance prostaty pacjentów z BPH zaobserwowano istotny wzrost markera proliferacji PCNA, który jest związany z uszkodzeniem i naprawą DNA oraz rozmnażaniem się komórek tego gruczołu. PSA wraz z PCNA są najszerzej stosowanymi biomarkerami w diagnostyce łagodnego rozrostu gruczołu krokowego.
Co więcej, odziaływanie DHT poprzez receptor androgenowy pobudza w prostacie produkcję białek z rodziny Bcl, które hamują programowaną śmierć komórkową, zwaną fachowo apoptozą. Wtedy hamowanie tego naturalnego mechanizmu regulacyjnego powoduje, że przeżywa więcej rozmnażających się komórek prostaty, co znowu przyczynia się do dalszego powiększania się masy gruczołu krokowego.
Jak postulują specjaliści, ponieważ stosowane powszechnie w farmakoterapii BPH leki, takie jak przykładowo finasteryd, nie są całkowicie bezpieczne, istnieje potrzeba opracowania leków alternatywnych, które mogłyby wywierać długotrwały efekt terapeutyczny bez skutków ubocznych w zastosowaniu klinicznym. Dlatego też prowadzonych jest coraz więcej badań z myślą o opracowaniu nowych leków pochodzących ze źródeł naturalnych. Jednym z takich programów badawczych objęto właśnie bardzo niedawno bajkaleinę. Badanie to dotyczyło terapeutycznego wpływu bajkaliny na rozwój BPH oraz mechanizmu działania tego związku w tym przypadku (Jin, 2020). Naukowcy stworzyli w tym celu zwierzęcy model BPH poprzez traktowanie szczurów testosteronem oraz stymulowane DHT, hodowane poza organizmem linie komórek prostaty.
Jak pokazały wyniki uzyskane w zwierzęcym modelu BPH, podawanie bajkaliny zmniejszyło patologiczne powiększenie prostaty oraz zahamowało aktywność 5alfa-reduktazy, a co za tym idzie – produkcję DHT w gruczole krokowym.
Z kolei badania in vitro z użyciem komórek prostaty stymulowanych DHT wykazały podwyższenie poziomu markerów związanych z rozrostem gruczołu krokowego, podczas gdy bajkalina wyraźnie zmniejszała nadprodukcję wszystkich białek zaangażowanych w przerost i rozrost prostaty – AR, PSA, PCNA i Bcl.
Zgodnie z opinią autorów badania wyniki te sugerują, że bajkalina może hamować zależny od androgenów rozwój łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, między innymi poprzez indukcję programowanej śmierci komórek prostaty, czyli ich apoptozy.
