Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: cykloastragenol, telomery, telomeraza, mózg, układ odpornościowy, regeneracja tkanek, zdrowie, długowieczność.
Na dzień dzisiejszy nauka może już pochwalić się umiarkowanymi sukcesami w poszukiwaniu leku na starość. Wiemy na przykład, że jeżeli chodzi o potencjał przedłużania zdrowego ludzkiego życia, król jest tylko jeden – cykloastragenol.
Ludzki DNA koduje ogromną ilość białek, które budują nasze ciało i wykonują funkcje życiowe naszego organizmu, w związku z czym jego nić jest niezwykle długa (u człowieka osiąga np. rozmiar 2. metrów). Dlatego związek ten zostaje upakowany przez jądra komórkowe do postaci maleńkich „tobołków”, nazywanych chromosomami. Chromosomy przyjmują postać rozgałęzioną, zaopatrzoną wypustkami przypominającymi wystające palce. Natomiast zwieńczenia tych palców, niby paznokciami czy pazurkami, zakończone są strukturami, znanymi jako telomery.
Telomery nie kodują białek. Podstawowa ich funkcja polega na niedopuszczaniu do skracania się nici DNA. Należy bowiem wiedzieć, że – przy każdym podziale komórki – każda z dwóch nitek DNA musi zostać skopiowana. Proces ten przypomina zapinanie suwaka zamka błyskawicznego. Wysilmy więc wyobraźnię i uświadommy sobie – co by było, gdyby zamek błyskawiczny nie miał charakterystycznego zakończenia… Gdyby automat zamka chwytał od razu pierwszy ząbek, suwak zapinałby się nierówno – z jednej strony zapięcie byłoby krótsze od długość automatu zamka. Różnica polega tutaj jedynie na tym, że po każdym podziale komórkowym skraca się nieco niekodujący telomer, za to główna, kodująca nić DNA pozostaje nienaruszona. Kiedy na skutek kolejnych podziałów chromosomy utracą telomery, komórka nie może dalej się dzielić. Dalsze podziały prowadziłyby bowiem do powstawania komórek z niekompletnym DNA, czyli niezdolnych do poprawnego pełnienia swych zadań życiowych, z uwagi na niezdolność syntezy pełnego kompletu niezbędnych do życia białek. Skracanie się telomerów jest więc rodzajem zegara biologicznego, odmierzającego czas życia danej populacji komórkowej. Limit podziałów komórkowych jest więc ograniczony i mieści się w przedziale pomiędzy 50-70 cyklów. Długość telomerów zaświadcza o wieku biologicznym komórki: im krótsze telomery – tym starsze komórki. Komórki rozpoznają krytycznie krótkie telomery jako uszkodzenia DNA; dlatego najkrótsze telomery, a nie średnia długość telomerów, mają decydujące znaczenie dla żywotności komórek i stabilności chromosomów. Komórka pozbawiona telomerów podlega programowanej śmierci, nazywanej fachowo apoptozą. W obszarze okołotelomerowym DNA egzystują geny, normalnie wyciszane przez telomery, które teraz ulegają aktywacji i ułatwiają apoptozę. Kiedy komórki tracą zdolność podziału, nie mogą już odnawiać się i regenerować nasze narządy i tkanki – spowalnia tempo syntezy białek, nadchodzi starość i pojawiają się towarzyszące jej schorzenia wieku późnego. Wiele wskazuje na to, że chorobom tym sprzyjają również geny z obszaru okołotelomerowego, odsłonięte i uaktywnione na skutek drastycznego skrócenia się telomerów.
Sprawa nie jest jednak całkowicie beznadziejna, albowiem komórki potrafią potencjalnie wytwarzać enzym odbudowujący telomery, zwany telomerazą. Problem jednak w tym, że wiele linii komórkowych niechętnie produkuje ten enzym lub utrzymuje jego aktywność na odpowiednim poziomie. W tej sytuacji na pewno nas nie zdziwi, że naukowcy pilnie poszukują sposobów na podniesienie poziomu produkcji czy przywrócenie stopnia aktywności telomerazy. Obserwowano na przykład, że zdrowy model żywienia, umiarkowana dawka ruchu i odpowiednie techniki relaksacyjne są w stanie wyraźnie wydłużyć nasze telomery. Ostatnio jednak na pierwszą linię frontu walki ze starością wysunął się związek znaleziony w traganku błoniastym – cykloastragenol. A to z tego powodu, że aktywuje telomerazę, wydłuża telomery i wywiera na tej drodze rozmaite efekty biologiczne, sprzyjające zdrowiu i długowieczności. Jest przy tym w tej chwili jedynym związkiem, którego aktywność na tym polu potwierdzono również w odniesieniu do organizmu człowieka. W niedawno przeprowadzonej, szerokiej analizie stanu badań nad cykloastragenolem (Yu, 2018) naukowcy podsumowali wyniki świadczące o jego dobroczynnym wpływie na organizm, m.in. na drodze aktywacji telomerazy:
Kilkukrotnie wykazano, że cykloastragenol aktywuje telomerazę zarówno w badaniach in vitro (prowadzonych na tkankach poza organizmem), jak i in vivo (prowadzonych w warunkach życiowych organizmu). Cykloastragenol wydłuża telomery w sposób zależny od telomerazy in vitro, dlatego zmniejsza procent krytycznie krótkich telomerów i uszkodzeń DNA w komórce. Cykloastragenol może aktywować telomerazę w różnych typach komórek, w tym w komórkach krwiotwórczych i zarodkowych. W warunkach in vivo suplementacja diety cykloastragenolem zwiększała produkcję i aktywność telomerazy w takich tkankach, jak szpik kostny, płuca, serce, mózg i wątroba. Co więcej, suplementacja cykloastragenolu ratowała krótkie telomery u starzejących się samic myszy.
W trakcie procesu starzenia stopniowo starzeje się również nasz układ odpornościowy. Osłabienie systemu immunologicznego prowadzi do zwiększonej podatności na infekcje, co przyspiesza proces starzenia się organizmu. Układ odpornościowy składa się z narządów immunologicznych, komórek odpornościowych i aktywnych substancji immunologicznych i jest ogólnie sprzężony z procesem starzenia się organizmu. Komórki odpornościowe obejmują limfocyty T, limfocyty B i fagocyty, ale funkcje immunologiczne uzależnione są przede wszystkim od liczby aktywnych limfocytów. Natomiast cykloastragenol wzmacniał w badaniach in vitro właśnie limfocyty T, zwiększając aktywność ich telomerazy i zdolność do podziałów. Limfocyty T od ludzkich dawców zakażonych wirusem upośledzenia odporności (HIV), leczonych cykloastragenolem wykazywały wzrost aktywności telomerazy, opóźnienie zanikania telomerów, zwiększony potencjał podziałów, zwiększoną produkcję substancji immunologicznych, a przez to zwiększony potencjał antywirusowy. Oprócz podziałów limfocytów T od ludzi zakażonych wirusem HIV, cykloastragenol wzmagał też normalne podziały ludzkich limfocytów T pobranych od osób zdrowych. Ogólnie wykazano, że cykloastragenol wzmacnia przeciwwirusową aktywność komórek odpornościowych i wykazuje potencjał terapeutyczny w łagodzeniu zespołu nabytego niedoboru odporności (AIDS), i że może przyczyniać się do opóźnienia procesu starzenia się ludzkiego układu odpornościowego.
Długość telomerów jest proporcjonalna do potencjalnej zdolności komórek do podziałów, co oznacza, że aktywacja telomerazy i wydłużenie telomerów może zwiększać liczbę podziałów komórkowych. Właśnie badania cykloastragenolu udowodniły, że powyższy tok rozumowania jest prawidłowy. Cykloastragenol poprawiał w nich bowiem kondycję skóry, usprawniał gojenie się ran i odzyskiwanie sierści u starszych myszy, i się okazał najefektywniejszym czynnikiem gojącym rany w testach in vitro i in vivo, spośród wszystkich przebadanych składników aktywnych traganka. Spośród wszystkich tych związków, cykloastragenol najskuteczniej indukował rozmnażanie i migrację komórek ludzkiego naskórka. Stymulując aktywność telomerazy w komórkach ludzkiego naskórka, przyczyniał się do gojenia ran, a w warunkach życiowych najskuteczniej przyspieszał ten proces, gdy był stosowany w postaci 5-procentowego roztworu. Te właściwości cykloastragenolu mogą okazać się również pomocne w opóźnianiu pojawiania się zewnętrznych oznak starości, takich jak pomarszczenie i przesuszenie skóry.
Poza właściwością gojenia ran, co niezwykle istotne, cykloastragenol promował regenerację mózgu po jego uszkodzeniach, co wykazano zarówno w doświadczeniach na izolowanych komórkach, jak i na żywych zwierzętach. Ważne dla regeneracji mózgu po uszkodzeniach, takich jak np. niedotlenienie, są bowiem macierzyste komórki nerwowe, a cykloastragenol zwiększał ich rozmnażanie i poprawiał przeżywalność w warunkach deficytu tlenu i glukozy, w badaniach in vitro. Ponadto ograniczał apoptozę komórek nerwowych, poprawiał ocenę czynnościową nerwów i zmniejszał rozległość zawału mózgowego w modelu szczurzych uszkodzeń niedokrwiennych mózgu, w badaniach in vivo. Przy czym okazało się, że funkcje te związane były ze wzrostem produkcji i aktywności telomerazy. Co więcej, cykloastragenol osłabiał zachowanie przypominające depresję u myszy eksperymentalnych, co również mogło być efektem poprawy funkcji życiowych komórek nerwowych mózgu.
Ogólnie badania nad cykloastragenolem udowodniły, że wydłużanie telomerów i aktywacja telomerazy są proporcjonalne do stopnia odzysku komórek budujących tkanki oraz że są potencjalnymi celami leczenia schorzeń wieku późnego i wskaźnikami regeneracji tkanek.
Na rynku suplementów diety znajdziemy izolowany cykloastragenol w postaci formuły TA-65 MD, zaopatrzonej w specjalne przenośniki, gwarantującej wysoką jego biodostępność dla tkanek docelowych.
