Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: fermentowane kiełki pszenicy, Avemar, chinony, 2-metoksybenzochinon, 2,6-dimetoksybenzochinon, nowotwory, chemioterapia raka.
Ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się potencjalnemu zastosowaniu nutraceutyków (środków leczniczych pochodzących z żywności) jako terapeutyków w profilaktyce i leczeniu raka, ze względu na ich obiecującą skuteczność działania i niski wskaźnik toksyczności. Stwierdzono, że wiele naturalnych związków hamuje jeden lub więcej szlaków, które przyczyniają się do proliferacji (rozmnażania) komórek rakowych i ich migracji prowadzących do przerzutów. Najczęściej badane w ostatnich latach i najbardziej obiecujące pod tym kątem związki to: kurkumina, resweratro i indol-3-karbinol, które są naturalnie obecne w niektórych rodzajach przypraw oraz gatunkach owoców i warzyw.
Wyciąg z fermentowanych kiełków pszenicy (nazwa handlowa: AVEMAR) jest produktem przemysłowej fermentacji zarodków pszenicy. Proces produkcji jest tutaj opatentowany. Wyciąg ten pochodzi z ekstrakcji zarodków pszenicy uprzednio fermentowanych przez Saccharomyces cerevisiae; następnie jest suszony i granulowany. Podobnie jak w przypadku innych nutraceutyków, ekstrakt z fermentowanych kiełków zawiera różne cząsteczki aktywne biologicznie. Jednak ostatnie badania sugerują, że dwa chinony – 2-metoksybenzochinon i 2,6-dimetoksybenzochinon, które są obecne w zarodkach pszenicy jako glikozydy – są prawdopodobnie odpowiedzialne za większość właściwości biologicznych tego ekstraktu.
Chinony to istotne zdrowotnie związki organiczne, na co przykładu dostarcza chociażby ubichinon, czyli popularny koenzym Q10. Również kilka znanych związków przeciwnowotworowych – np. mitomycyna C, mitotraksan, doksorubicyna i daunorubicyna – to właśnie pochodne chinonu. Właściwości przeciwnowotworowe AVEMAR zostały dogłębnie zbadane, a wyniki sugerują jego działanie antymetaboliczne, antyproliferacyjne i antymetastatyczne, prowadzące do śmierci komórek nowotworowych oraz hamowania ich rozmnażania się i migracji w celu tworzenia przerzutów.
W celu podsumowania tych danych, dokonano stosunkowo niedawno systematycznego przeglądu dostępnych w fachowej literaturze wyników badań naukowych, dotyczących przeciwnowotworowej aktywności ekstraktu z fermentowanych kiełków pszenicy w warunkach życiowych (Zhurakivska, 2018).
W pierwszej rundzie procesu selekcji wyświetlono 56 tytułów i artykułów z PubMed, 53 z Scopus i 52 z Web of Science. Po usunięciu duplikatów, 20 badań uznano za dopuszczalne do oceny pełnotekstowej i przeanalizowano pełne ich teksty. Pod koniec procesu selekcji do analizy jakościowej włączono 16 artykułów; cztery zostały wykluczone z powodu niespełnienia kryteriów włączenia. A z analizy publikacji owych 16 badań jej autorzy wyciągnęli następujące wnioski…
Ekstrakt z fermentowanych kiełków pszenicy jest nutraceutykiem, który według analizowanych doniesień ma unikalne cechy skutecznego środka, przeznaczonego do walki z rakiem. Jego działanie antyproliferacyjne i cytotoksyczne, a także indukcja apoptozy w ludzkich komórkach rakowych, znalazły potwierdzenie w kilku analizowanych badaniach. Niektóre badania wykazały zmiany metaboliczne w komórkach nowotworowych, w odpowiedzi na leczenie ekstraktem, i ujawniły istotne zmiany w aktywności enzymów zaangażowanych w utlenianie glukozy, beztlenowe wykorzystanie glukozy, syntezę kwasów nukleinowych, glikolizę i aktywację glukozy. Wydaje się więc, że to właśnie hamowanie kluczowych szlaków metabolizmu cukru i syntezy DNA przyczynia się do zdolności ekstraktu do hamowania proliferacji komórek rakowych. W jednym z badań odkryto, że leczenie AVEMAR-em prowadziło do bezpośredniego obniżenia aktywności enzymu reduktazy rybonukleotydowej, z reguły znacząco podwyższonej w nieleczonych komórkach nowotworowych. W innym badaniu niektóre wczesne zdarzenia biochemiczne, takie jak fosforylacja tyrozyny i wzrost wewnątrzkomórkowego stężenia jonów wapniowych, występowały w odpowiedzi na leczenie ekstraktem i były związane ze zwiększoną apoptozą (programowaną śmiercią) komórek nowotworowych. Zidentyfikowano także geny i molekularne szlaki sygnałowe, związane z przeciwnowotworową aktywnością ekstraktu, w leczonych nim komórkach rakowych.
Ponadto niektóre badania zawarte w tym przeglądzie sugerowały, że AVEMAR może potencjalnie hamować migrację komórek rakowych i zdolności inwazyjne nowotworów. Takie kierunki działania mogą być ważne, zwłaszcza w przypadku niektórych rodzajów nowotworów, takich jak np. rak płaskonabłonkowy jamy ustnej, w przypadku których najwyższa śmiertelność wynika właśnie ze zdolności tworzenia przerzutów do węzłów chłonnych lub odległych narządów. Zbadano również zdolność ekstraktu do hamowania angiogenezy (unaczynienia nowotworu) – i uzyskano niezwykle zachęcające wyniki, co pozwoliło stwierdzić, że AVEMAR wywiera działanie antyangiogenne poprzez hamowanie ekspresji genów czynników odpowiedzialnych za tworzenie nowych naczyń krwionośnych.
Innym ważnym odkryciem było to, że leczenie preparatem AVEMAR powoduje powszechną apoptozę w limfoidalnych komórkach nowotworowych, ale nie indukuje apoptozy zdrowych, spoczynkowych komórek jednojądrzastych.
W niektórych badaniach testowano też związek ekstraktu z konwencjonalnymi lekami przeciwnowotworowymi, w celu poszukiwania możliwych rozwiązań przezwyciężenia problemu oporności na leki, który pojawia się często podczas chemioterapii przeciwnowotworowej, jak również ograniczania skutków ubocznych, jakie pociąga za sobą tradycyjne leczenie raka z wykorzystaniem chemioterapeutyków. Obiecujące wyniki uzyskano w przypadku dodania ekstraktu do chemioterapii cisplatyną nabłonkowych linii komórek raka jajnika i raka wątrobowokomórkowego, tamoksyfenem komórek raka piersi, docetakselem komórek raka jajnika, 5-fluorouracylem komórek raka okrężnicy i raka wątrobowokomórkowego. Autorzy tych badań doszli do wniosku, że AVEMAR można podawać z lekami cytostatycznymi w celu obniżenia ich toksyczności, bez zmniejszania ich działania antyproliferacyjnego.
Ważnym aspektem podczas eksperymentowania z nowymi terapeutykami jest kwestia bezpieczeństwa ich stosowania. Chociaż więc kiełki pszenicy są powszechnie spożywanym na świecie pokarmem, niegenerującym poznanych kiedykolwiek skutków ubocznych, toksyczność AVEMAR-u była badana w kilku eksperymentach, podsumowanych już w 2007 roku przez Heimbacha. I wprawdzie podsumowanie to wykazało, że stosowanie AVEMAR-u nie jest związane z pojawieniem się działań niepożądanych, to jednak literatura naukowa na ten temat jest na dzień dzisiejszy niewielka.
Ostateczny wniosek, jaki pojawił się w omawianej tu analizie, były taki, że dostępne dane z literatury naukowej sugerują, iż ekstrakt z fermentowanych kiełków pszenicy może być obiecującym środkiem terapeutycznym, uzupełniającym i wspomagającym obecne metody leczenia raka. Konieczne są jednak dalsze badania in vitro i in vivo, w celu uzyskania większej liczby dowodów jego skuteczność działania i bezpieczeństwa stosowania u ludzi.
