Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: olej kokosowy, średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, kwas laurynowy, monolauryna, kwas kaprynowy, monokapryna, kwas kaprylowy, monokaprylina, wirusy otoczkowe, koronawirus, SARS-CoV-2, COVID-19.
Zazwyczaj doniesienia dotyczące pandemii koronawirusowej podawane są przez media w tonie niezwykle histerycznym. Co jakiś czas trafiają się jednak newsy, takie z gatunku „ku pokrzepieniu serc”, tchnące umiarkowanym optymizmem. Do takich możemy zaliczyć obiegającą swojego czasu serwisy informację, że gdzieś na Południowym Pacyfiku pozostał skrawek raju na ziemi, jakaś wyspa, na której nikt nie zachorował jeszcze dotąd na COVID-19, który to fenomen przypisują miejscowi mieszkańcy spożywanym przez niech regularnie kokosom, stanowiącym zresztą podstawę ich codziennego wyżywienia. Faktem bowiem jest, że na atolach koralowych nie występują zbiorniki słodkiej wody, a więc jedynym jej źródłem pozostają dostępne bez limitu orzechy kokosowe, dostarczające wyśmienitej wody kokosowej.
Można by oczywiście potraktować całą tę anegdotkę jako tzw. „historyjkę zasłyszaną jednym uchem”, gdyby nie ustalenia naukowców, dotyczące silnie przeciwwirusowej aktywności składników pokarmowych orzecha kokosowego. Ustalenia te podsumowali niedawno naukowcy z „rajów kokosowych”, Filipin i Florydy, we wspólnym opracowaniu naukowym (Dayrit, 2020), opublikowanym na łamach medium naukowego Integrated Chemists Of The Philippines.
Otóż okazuje się, że przykładowo kwas laurynowy i jego pochodna monolauryna są znane od wielu lat ze znaczącej aktywności przeciwwirusowej. Kwas laurynowy to średniołańcuchowy kwas tłuszczowy, który stanowi wiodącą część składu oleju kokosowego. Natomiast monolauryna jest metabolitem tłuszczowym, wytwarzanym naturalnie przez enzymy naszego organizmu po spożyciu oleju kokosowego i jest również dostępna w czystej postaci jako suplement diety. W pierwszej kolejności jest jednak charakterystycznym składnikiem mleka matki, chroniącym jej pociechę przed wirusami i innymi mikrobami chorobotwórczymi. Kwas laurynowy i monolauryna są stosowane w wielu produktach spożywczych właśnie z uwagi na ich właściwości przeciwwirusowe.
Zaproponowano trzy mechanizmy wyjaśniające przeciwwirusowe działanie kwasu laurynowego i monolauryny: rozpad otoczki wirusa, hamowanie późnego stadium dojrzewania wirusa w cyklu jego replikacji, blokowanie wiązania białek wirusowych z błoną komórek gospodarza.
Aktywność przeciwwirusową kwasu laurynowego i monolauryny na drodze rozpadu otoczki wirusa po raz pierwszy odnotowali Sands i współpracownicy (1979), a następnie Hierholzer i Kabara (1982). W szczególności ci dwaj ostatni badacze wykazali, że monolauryna była w stanie zmniejszyć zakaźność 14-tu chorobotwórczych dla człowieka wirusów posiadających otoczkę lipidową, właśnie na drodze inicjacji rozpadu jej otoczki wirusowej. Natomiast Thormar i współpracownicy potwierdzili w 1987 r. tę samą zdolność monolauryny i wykazali ją również w odniesieniu do kwasu laurynowego. A są to o tyle bardzo istotne informacje, że koronawirusy należą właśnie do grupy wirusów zaopatrzonych w zewnętrzną otoczkę lipidową.
Mechanizm hamowania dojrzewania wirusa obserwowano m.in. na przykładzie wirusa Junin (JUNV), będącego sprawcą argentyńskiej gorączki krwotocznej. Porównując skuteczność przeciwko infekcji JUNV nasyconych kwasów tłuszczowych o łańcuchach zawierających od 10 do 18 atomów węgla, Bartolotta i współpracownicy wykazali w 2001 r., że najaktywniejszym blokerem dojrzewania wirusa był właśnie kwas laurynowy. Z badań tych wyciągnięto wniosek, że kwas laurynowy hamuje późny etap dojrzewania wirusa JUNV w jego cyklu replikacyjnym. Jest to o tyle istotne, że – jak wynika z obrazu transmisyjnego z mikroskopu elektronowego – JUNV jest wirusem otoczkowym, zawierającym glikoproteiny, które są osadzone w dwuwarstwie lipidowej, tworzącej kolce wirusowe, tak samo jak koronawirus SARS-CoV-2 (Grant, 2012).
Zapobieganie wiązaniu białek wirusowych z błoną komórkową gospodarza obserwowali Hornung i współpracownicy w 1994 r., wykazując jednocześnie przy tym, że w obecności kwasu laurynowego mnożenie się wirusa zakaźnego pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej było hamowane w sposób zależny od dawki i odwracalne, czyli że po usunięciu kwasu laurynowego ustawał efekt przeciwwirusowy. Wyjaśnili przy tym, że kwas laurynowy nie wpływa na syntezę białka błony wirusa (M), tylko zapobiega wiązaniu wirusowych białek M z błoną komórkową komórki gospodarza.
Chociaż kwas laurynowy odpowiada za znaczną część opisywanej aktywności przeciwwirusowej oleju kokosowego, obiecującą aktywność przeciwko innym wirusom, takim jak HIV-1, wykazują również kwas kaprynowy i monokapryna (Kristmundsdóttir , 1999). Kiedy Hilarsson i współpracownicy badali w 2007 r. wirusobójcze działanie kwasów tłuszczowych, monoglicerydów i alkoholi tłuszczowych przeciwko syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV) i ludzkiemu wirusowi paragrypy typu 2 (HPIV2), ustalili, że najbardziej aktywnym z badanych związków była monokapryna, która wykazywała aktywność również przeciwko wirusowi grypy A i ogólnie niezwykle silne działanie wirusobójcze, i to już przy stężeniu zaledwie 0,06-0,12%.
Jednocześnie z badań wynika, że najskuteczniejszym składnikiem przeciwwirusowym oleju kokosowego może być kwas kaprylowy, wstępujący szczególnie obficie w wersjach oleju kokosowego przeznaczonych do wspomagania suplementacyjnego w sporcie, znanych powszechnie pod nazwą oleju MCT. Co jednak najważniejsze, a co z tych badań wynika, kwas kaprylowy wykazuje szczególnie silną aktywność przeciwwirusową, skierowaną przeciwko wirusom otoczkowym, a więc takim, jak SARS-CoV-2 (Dichtelmüller, 2002; Mpandi, 2007). Jak dowiadujemy się z publikacji jednego z prowadzonych pod tym kątem badań, kwas kaprylowy i inne jego formy chemiczne, a szczególnie monokaprylina, są wysoce skuteczne w zabijaniu różnych bakterii i wirusów wywołujących choroby. W badaniu tym wirusy ptasiej grypy były inaktywowane przez 0.2-procentowe stężenia kwasu kaprylowego, i już przez 0.08-procentowe monokapryliny (Hariastuti, 2011).
Oczywiście próbowano również w badaniach stosowania oleju kokosowego i jego średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz ich pochodnych, jako środków przeciwwirusowych, u zwierząt i ludzi. Wykazano, że olej kokosowy i jego składniki są bezpiecznymi i skutecznymi środkami przeciwwirusowymi zarówno w przypadku zwierząt, jak też i ludzi. Ze względu na ochronę przeciwwirusową i przeciwbakteryjną, jaką zapewnia zwierzętom, olej kokosowy, a także kwas laurynowy i monolauryna, są stosowane u zwierząt domowych i hodowlanych jako suplement diety weterynaryjnej dla psów, świń i kurcząt (Baltic, 2017). Jak przykładowo dowiedziono, monolauryna niezwykle skutecznie chroni kurczęta przed wirusem ptasiej grypy (van der Sluis, 2015).
W badaniach klinicznych wykazano, że olej kokosowy ma właściwości przeciwwirusowe, skierowane przeciwko wirusowi HIV. Pierwsze badanie kliniczne z użyciem oleju kokosowego (45 ml dziennie) i monolauryny (95% czystości, 800 mg dziennie) przeciwko HIV-AIDS przeprowadzono na Filipinach. W tym trwającym pół roku badaniu wzięło udział 15 pacjentów z HIV, w wieku od 22 do 38 lat. W przeciągu 6 miesięcy obserwacji, w grupie ochotników odnotowano tylko jeden zgon, a u 11 pacjentów zaobserwowano znacznie wyższą liczbę komórek odpornościowych – limfocytów (Dayrit, 2000).
W innym badaniu 40 pacjentów z HIV i z liczbą limfocytów mniejszą niż 200 komórek/mikrolitr krwi podzielono na grupę przyjmującą olej kokosowy (45 ml dziennie) i grupę kontrolną (bez oleju), by po 6 tygodniach eksperymentu stwierdzić znacznie wyższą średnią liczbę limfocytów w grupie olejowej, w porównaniu z grupą kontrolą (Widhiarta, 2016).
Jak podsumowywali autorzy wspomnianego na wstępie opracowania, wiele badań in vitro i in vivo, prowadzonych na zwierzętach i ludziach, potwierdza potencjał oleju kokosowego, średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych i ich naturalnych pochodnych jako skutecznych i bezpiecznych środków przeciwwirusowych, skierowanych przeciwko takim samym wirusom, jak SARS-CoV-2. Biorąc pod uwagę liczne dowody naukowe na przeciwwirusowe działanie oleju kokosowego, średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych i ich pochodnych oraz ich ogólne bezpieczeństwo stosowania, i brak zatwierdzonego leku przeciwko SARS-CoV-2, autorzy nawołują do przeprowadzenia badań klinicznych wśród pacjentów zakażonych tą nową postacią koronawirusa. Z drugiej strony, wskazując na bezpieczeństwo spożycia i szeroką dostępność oleju kokosowego, zalecają rozważenie wdrożenia go jako ogólnego środka profilaktycznego przeciwko rozmaitym infekcjom mikrobiologicznym, a w szczególności przeciwko infekcjom wirusowym.
