Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: metformina, witamina B12, cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory, awitaminoza B12, zespół geriatryczny, procesy starzenia się organizmu.
Metformina jest lekiem przeciwcukrzycowym, stosowanym standardowo w przypadku cukrzycy typu 2. Niespodziewanie okazało się jednak, że środek ten może kandydować do miana pigułki przeciwstarzeniowej. Czy faktycznie naukowcy wpadli na trop molekuły przedłużającej młodość? Wiele wskazuje na to, że tak! Jednak również w przypadku metforminy natrafili na problemy dotyczące stosowania każdego leku – niepożądane efekty działania.
Lek na cukrzycę i starość
W 2016 r. naukowcy z Albert Einstein College of Medicine of Yeshiva University przystąpili do pierwszej w historii próby klinicznej z wykorzystaniem metforminy – leku o potencjalnym działaniu opóźniającym efekty procesu starzenia się organizmu. Projektując swoje badanie, naukowcy motywowali, że metformina, dopuszczona przez legislaturę jako lek pierwszego rzutu w terapii cukrzycy typu 2, odznacza się oczywiście w pierwszej kolejności dobrze udokumentowanym, korzystnym wpływem na metabolizm glukozy. Jednakże jednocześnie dowody uzyskane za pomocą zwierzęcych modeli badawczych oraz badań poza organizmem (in vitro) sugerują, że metformina może dodatkowo wpływać też na inne szlaki metaboliczne i procesy komórkowe, związane z rozwojem chorób pojawiających się w wieku podeszłym, takie jak stany zapalne, uszkodzenia oksydacyjne, ograniczenie procesów naprawczych, starzenie komórkowe i śmierć komórkowa, nazywana fachowo apoptozą. Z tej też przyczyny metformina jest przedmiotem szczególnego zainteresowania ośrodków pracujących nad procesami starzenia się organizmu. Otóż metformina może wpływać na podstawowe czynniki starzenia się, leżące u podstaw wielu problemów zdrowotnych, związanych z upływem lat. Wspomniani wyżej badacze zaprojektowali więc eksperyment, mający na celu zbadanie wpływu leczenia metforminą na biologię procesu starzenia się ludzi. Chcieli uzyskać m.in. odpowiedź na pytanie – czy leczenie metforminą przywróci prawidłowy profil ekspresji genów starszych osób i upodobni go do profilu osób młodych?
Ponieważ całość tego programu badawczego zaplanowana została na 5 lat, dlatego na ostateczne rozstrzygnięcie musimy jeszcze poczekać. Autorzy nowego projektu już teraz zauważają jednak, że w badaniach United Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS) metformina, w porównaniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi, wykazała wyraźny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto, liczne badania epidemiologiczne wykazały powiązania pomiędzy stosowaniem metforminy a zmniejszeniem ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, jak również mniejszą śmiertelnością z powodu raka. Istnieją również dowody z badań przeprowadzonych zarówno w warunkach in vitro, ja też in vivo, na rolę metforminy w tłumieniu procesu kancerogenezy (nowotworzenia), z uwagi na który to fakt jej potencjalne działanie przeciwnowotworowe jest obecnie obiektem ponad 100. zarejestrowanych, prowadzonych aktualnie badań klinicznych. Wcześniejsze badania wskazują również na to, że diabetycy regularnie przyjmujący metforminę odznaczają się nie tylko dużo niższym ryzykiem zachorowania na choroby serca i układu krążenia oraz nowotwory, ale także żyją przeciętnie o 15% dłużej, aniżeli osoby niecierpiące na cukrzycę, nieprzyjmujące tego leku na co dzień.
Nie wszystko złoto…
Naukowcy z Narodowego Instytutu Starzenia w Baltimore postanowiła zweryfikować doniesienia dotyczące dłuższego życia pacjentów otrzymujących metforminę, podając „cudowną molekułę” zdrowym samcom myszy. Dojrzałe gryzonie traktowano tutaj odpowiednio, większymi i mniejszymi dawkami leku, ustalając, że w niskim stężeniu metformina faktycznie wykazuje właściwości przeciwstarzeniowe; myszy przyjmujące niewielkie dawki leku żyły o 5% dłużej od zwierząt pozostawionych bez jakiejkolwiek interwencji farmakologicznej, a dodatkowo rzadziej pojawiały się u nich choroby układu sercowo-naczyniowego. Natomiast sytuacja gryzoni traktowanych wysokimi dawkami metforminy wyglądała zupełnie inaczej; myszy padały wcześniej, aniżeli zwierzęta nieotrzymujące leku lub otrzymujące jedynie niewielkie jego dawki.
Gdzie leży pies pogrzebany…
Otóż okazje się, że, jak dowiodły badania, metformina podawana przez długi czas lub w wysokich dawkach ogranicza jelitową absorpcję witaminy B12 (Adams, 1983; Bauman, 2000), hamując wydzielanie tzw. czynnika wewnętrznego, odpowiedzialnego za przenoszenie tej witaminy z przewodu pokarmowego do krwiobiegu. W związku z tym, metformina znacząco obniża poziom witaminy B12 w organizmach osób przyjmujących ten środek w celach terapeutycznych (Tomkin, 1971; Adams, 1983; Pongchaidecha, 2004). Przy czym spadek ten bywa na tyle drastyczny, że może prowadzić do stwierdzanej klinicznie awitaminozy B12 (de Jager, 2010). A ponieważ witamina B12 zajmuje się m.in. eliminacją szkodliwego dla zdrowia, ubocznego produktu przemiany materii – homocysteiny, dlatego spadek poziomu tej witaminy na skutek przyjmowania metforminy prowadzi jednocześnie do wzrostu poziomu homocysteiny, szczególnie wysokiego u pacjentów ze stwierdzoną klinicznie awitaminozą B12 (de Jager, 2010). Co ważne, spadek poziomu witaminy B12 w trakcie leczenia metforminą nie jest zjawiskiem przejściowym, tylko wciąż utrzymuje się i dalej nasila w miarę upływu czasu kontynuowania terapii (de Jager, 2010).
A niedobór witaminy B12 może wywoływać rozmaite objawy kliniczne, przypisywane postępowi procesu starzenia się organizmu, nazywane ogólnie zespołem geriatrycznym, w którego skład wchodzą dysfunkcje błon śluzowych, układu krwiotwórczego, sercowo-naczyniowego, nerwowego i pokarmowego oraz problemy skórne, prowadzące ostatecznie do skrajnego wyniszczenia organizmu. Więc to zapewne z tego powodu stosowane długotrwale, wysokie dawki metforminy działały odwrotnie – zamiast wydłużać, skracały czas życia gryzoni. Przy próbach przedłużania ludzkiego życia za pomocą metforminy spotkamy się bez wątpienia z tymi samymi problemami. Tak więc bez dodatkowej suplementacji witaminy B12, długotrwale przyjmowana metformina, jeżeli wręcz nie zaszkodzi, niewiele zapewne pomoże.
Suplementy witaminy B12
Naukowcy nie pozostawiają cienia wątpliwości… uważają, że długotrwałe leczenie cukrzycy metforminą powinno wiązać się z rutynową oceną poziomu witaminy B12 we krwi oraz odpowiednią jej suplementacją (de Jager, 2010). Te same zalecenia powinny dotyczyć osób nieczekających na ostateczne rozstrzygnięcie, a przyjmujących już dziś metforminę jako środek przeciwstarzeniowy (dyskusje na forach społecznościowych pokazują, że nie są to przypadki odosobnione). Pamiętając jednak, że metformina hamuje jelitową absorpcję witaminy B12, najlepiej skupić się na formach omijających pasaż jelitowy, takich jak aplikatory umożliwiające podawanie tej witaminy drogą przezśluzówkową, poprzez śluzówkę nosa lub jamy ustnej. Jest jednak również dobra wiadomość dla zwolenników bardziej tradycyjnych form suplementów diety… otóż, jak się okazuje, hamujący efekt działania metforminy na wchłanianie witaminy B12 może zostać zniesiony, poprzez jednoczesną suplementację preparatów wapnia (Adams, 1983; Bauman, 2000). Tak wiec w grę wchodzi również tradycyjna kapsułka witaminy B12, tyle że w towarzystwie kapsułki uzupełniającej wapń.
