Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: święta bazylia, holy basil, tulsi, tulasi, stres, lęk, funkcje poznawcze, pamięć, skupienie uwagi, uczenie się i zapamiętywanie.
Ucząc się pilnie do egzaminu, studenci, abiturienci czy inni uczniowie i aspiranci poszukują środków ułatwiających uczenie się i zapamiętywanie. Dużą popularnością cieszy się tutaj kofeina, albo w swoich tradycyjnych postaciach kawy lub herbaty, albo w bardziej nowatorskich formach napojów lub szotów energetycznych. Kofeina ma jednak te wady, że nie daje dobrze się wyspać, a wprowadzona do organizmu zbyt późno przed egzaminem pogłębia związany z nim stres, powodując rozdrażnienie i podenerwowanie. Okazuje się jednak, że istnieją środki, które, obniżając poziom lęku i stresu, poprawiają funkcje poznawcze, ułatwiając uczenie się i zapamiętywanie. Mowa tutaj ogólnie o ziołach nazywanych popularnie adaptogenami, a szczególnie o jednym z takich ziółek – o świętej bazylii…
Tulsi w hindi lub tulasi w sanskrycie (holy basil po angielsku, święta bazylia po polsku) jest bardzo cenionym, kulinarnym i leczniczym zielem aromatycznym, rodzimym dla subkontynentu indyjskiego i używanym w medycynie ajurwedyjskiej od ponad 3 tys. lat. W systemie ajurwedy, ze względu na swoje uzdrawiające moce, tulsi jest często nazywana „eliksirem życia” i znana ze zdolności leczenia wielu rozmaitych i powszechnych schorzeń. W indyjskiej Materia Medica (wykazie naturalnych surowców leczniczych do sporządzania leków) wyciągi z liści tulsi opisane są jako środki w leczeniu zapalenia oskrzeli, reumatyzmu i gorączki. Inne zgłoszone zastosowania terapeutyczne obejmują leczenie epilepsji, astmy lub duszności, czkawki, kaszlu, chorób skóry i układu krwiotwórczego, infekcji pasożytniczych, nerwobólów, bólu głowy, ran i stanów zapalnych, m.in. jamy ustnej. Sok z liści stosowany jest jako krople na ból ucha, podczas gdy napar w formie „herbatki” – w leczeniu dolegliwości wątrobowych i żołądkowo-jelitowych. Korzenie i łodygi były również tradycyjnie stosowane w leczeniu malarii oraz powikłań po ukąszeniach komarów i węży.
Święta bazylia była obiektem licznych badań naukowych, a jej szerokie spektrum zastosowań terapeutycznych stało się przedmiotem ponad stu publikacji w ciągu ostatniej dekady. Liczne badania in vitro (poza organizmem) i na zwierzętach potwierdzają silną aktywność farmakologiczną liści tulsi, obejmującą działanie adaptogenne, metaboliczne, immunomodulujące, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające, hepatoprotekcyjne, radioprotekcyjne, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwcukrzycowe.
W badaniach przedklinicznych wykazano, że tulsi zwiększa czas przeżycia traktowanych bodźcami stresogennymi myszy i zapobiega owrzodzeniom wywołanym przez stres u szczurów, przy działaniu antystresowym, porównywalnym pod względem siły z lekami przeciwdepresyjnymi. Badania donoszą również o aktywności wodnych i etanolowych ekstraktów z liści tulsi chroniącej szczury przed wywołanymi stresem zmianami sercowo-naczyniowymi. Badania na modelach zwierzęcych wykazały ponadto, że wyciąg z liści tulsi ma działanie przeciwdrgawkowe i przeciwlękowe. W kilku badaniach na zwierzętach przeprowadzonych w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat stwierdzono, że spożycie liści tulsi poprawia zarówno tolerancję glukozy, jak też profil lipidowy, zarówno u normalnych zwierząt zdrowych, jak też cukrzycowych.
Pomijając eksperymenty na zwierzętach, należy powiedzieć, że na przestrzeni ostatniej dekady przeprowadzono cztery badania z udziałem ochotników, których przedmiotem był wpływ tulsi na funkcje psychiczne człowieka. Owe cztery badania, które dotyczyły efektów neurologicznych i kognitywnych działania świętej bazylii, wykazały znaczną poprawę nastroju i/lub funkcji poznawczych, niezależnie od wieku i płci ochotników, składu ekstraktu, jego dawki i zastosowanej metody badawczej (Bahattacharyya, 2008; Saxena, 2012; Verma, 2012; Sampath, 2015). Funkcje kognitywne oceniano np. w randomizowanym, kontrolowanym placebo badaniu klinicznym, które wykazało poprawę w zakresie zdolności poznawczej, pamięci krótkotrwałej i skupienia uwagi u 40 zdrowych, młodych dorosłych (17-30 lat), w efekcie codziennego przyjmowania 300 mg ekstraktu z tulsi przez 4 tygodnie. Pozytywny efekt działania tulsi na funkcje poznawcze, w porównaniu z placebo, był szczególnie istotny w pierwszych dwóch tygodniach stosowania ekstraktu, chociaż mniej wyraźny w parametrach redukcji poziomu stresu (Sampath, 2015). Jednak w trzech innych badaniach klinicznych donoszono o znacznym obniżeniu poziomu lęku i stresu, tyle że przy wyższych dawkach tulsi podawanych w dłuższym okresie czasu – 1000 mg przez 8 lub 1200 mg przez 6 tygodni (Bahattacharyya, 2008; Saxsena, 2012, Verma, 2012). Przy czym pozytywny wpływ świętej bazylii na nastrój wykazano w tych samych trzech badaniach, gdzie w dwóch z nich, w porównaniu z grupą kontrolną, odnotowano zmniejszenie o 32-39% ogólnych objawów związanych ze stresem u pacjentów z problemami psychosomatycznymi (Bahattacharyya, 2008; Saxsena, 2012).
