Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: palmitoiloetanoloamid, PEA, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, NAFLD, niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, NASH.
W zastraszającym tempie wzrasta w ostatnich latach częstotliwość występowania niealkoholowych schorzeń wątroby w krajach wysoko rozwiniętych. Najczęściej diagnozowaną w tej grupie przypadłością jest niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest częstą przypadłością wątroby, występującą zwykle u ludzi, którzy nie spożywają na co dzień alkoholu, objawiającą się nadmiernym magazynowaniem trójglicerydów w wątrobie, prowadzącym do nagromadzenia się tłuszczu w tym narządzie i powiększenia całkowitej jego masy przynajmniej o ponad 5%. Ogólnie niealkoholowe stłuszczenie wątroby albo może występować jako zwykłe stłuszczenie niepowikłane, albo w połączeniu z niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby (NASH). W tym drugim przypadku zapalenie i uszkodzenie komórek wątrobowych może prowadzić do rozwoju zwłóknienia i marskość wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet do raka tego narządu.
Główną przyczyną szalejącej w dzisiejszych czasach plagi NAFLD jest nadmiar tłuszczu i cukru w diecie osób dotkniętych tą przypadłością. Gromadzony w wątrobie tłuszcz pochodzi bowiem ze spożywanych przez nas kwasów tłuszczowych oraz cukrów prostych, które wątroba przekształca w kwasy tłuszczowe. Najskuteczniejsze i zarazem najprostsze metody postępowania terapeutycznego w przypadkach niealkoholowych stłuszczeń wątroby obejmują dietę z ograniczeniem spożycia tłuszczów i cukrów prostych, a także codzienną dawkę ruchu zwiększającą wydatek energetyczny, co sumarycznie doprowadza po pewnym czasie do redukcji zasobów tłuszczu wątrobowego. Po pierwsze jednak nie wszystkich pacjentów udaje się nakłonić do zmiany stylu życia, a po drugie potrzebne są jakieś bardziej spektakularne metody, dające szybsze efekty. Z uwagi na te problemy naukowcy poszukują więc w pierwszej kolejności środków farmakologicznych, skutecznych w leczeniu niealkoholowych problemów wątrobowych.
Aktywacja receptora aktywowanego przez proliferatory peroksysomów typu alfa (PPAR-α) kontroluje homeostazę lipidową wątroby, stymulując utlenianie kwasów tłuszczowych i dostosowując odpowiedź metaboliczną komórek tego narządu do warunków przeładowania tłuszczem. Dlatego też w jednym z eksperymentów naukowych (Annunziata, 2019) przebadano wpływ palmitoiloetanoloamidu (PEA), endogennego aktywatora PPAR-α, w przeciwdziałaniu niewydolności metabolicznej wątroby i dysfunkcji mitochondriów wywołanej dietą wysokotłuszczową u myszy. Palmitoiloetanoloamid (PEA) jest endogennym bioaktywnym lipidem o różnych właściwościach farmakologicznych, w tym działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i neuroprotekcyjnym.
Długotrwała suplementacja PEA (w dawce odpowiadającej 300 mg dziennie po przeliczeniu na ludzi) ograniczała akumulację lipidów w wątrobie, zwiększała wydatkowanie energii i znacznie zmniejszała insulinooporność u myszy przekarmianych dietą wysokotłuszczową. W izolowanych mitochondriach wątrobowych autorzy badania wykazali zdolność PEA do modulowania ich wydajności energetycznej, co prowadziło do zmniejszenia wewnątrzkomórkowej akumulacji lipidów i ograniczenia stresu oksydacyjnego. Ponadto dane z badań in vitro wykazały, że PEA naprawia dysfunkcję mitochondriów i zmniejsza akumulację lipidów również w cukrzycowych komórkach wątrobowych, zwiększając utlenianie kwasów tłuszczowych. Dalsze badania wykazały, że wpływ PEA na metabolizm lipidów był ograniczany przez hamowanie aktywowanej przez AMP kinazy białkowej (AMPK), co dostarcza dowodów na kluczową rolę AMPK, enzymu będącego celem doustnych leków przeciwcukrzycowych (głównie metforminy), w indukowanym przez PEA, adaptacyjnym układzie metabolicznym komórek wątrobowych.
Kolejne doświadczenie (Hu, 2021) miało na celu zbadanie potencjalnej, ochronnej roli PEA w przypadku NASH i wyjaśnienie mechanizmu leżącego u jej podstaw. W badaniu tym wykorzystano myszy z wywołanym eksperymentalnie NASH poprzez żywienie zwierząt z niedoborem metioniny i choliny. W ten sposób dowiedziono, że suplementacja PEA znacząco poprawia czynności, łagodzi zmiany patologiczne i zwłóknienie wątroby oraz minimalizuje akumulację lipidów w tym narządzie, w przypadku NASH. Działanie PEA przeciw stłuszczeniu wątroby, jak wnioskowali autorzy, może wynikać m.in. z podwyższonej aktywacji receptorów PPAR-α oraz kinazy AMPK. Ponadto wątrobowy stres oksydacyjny był znacznie hamowany u myszy z NASH, wspomaganych PEA, poprzez zwiększenie ekspresji i aktywności enzymów antyoksydacyjnych. PEA wykazywał jednocześnie wyraźne działanie przeciwzapalne, hamując ekspresję mediatorów stanu zapalnego i aktywację szlaków prozapalnych. Przy czym upośledzona autofagia (proces oczyszczania komórkowego) w przebiegu NASH została reaktywowana przez suplementację PEA.
Jak podsumowali autorzy, wyniki wykonanego przez nich badania sugerują, że PEA chroni wątrobę przed rozwojem NASH, głównie poprzez hamowanie stanu zapalnego i przywrócenie procesu autofagii, a zatem PEA może stanowić skuteczny środek terapeutyczny, przeznaczony do profilaktyki i leczenia niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby.
