Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: selen, selenoproteiny, selenoproteina N, jony wapniowe, kinaza mTOR, sarkopenia, siła i masa mięśni.
Bardzo dużo informacji na temat strategii odżywczej dla mięśni przynoszą badania nad sarkopenią. Ponieważ sarkopenia jest poważnym problemem medycznym, dlatego też jest przez naukowców intensywnie badana.
Sarkopenia to utrata masy i siły mięśni towarzysząca procesom starzenia się organizmu. Z jednej strony utrata masy i siły mięśni prowadzi do utraty samodzielności seniorów, z drugiej zaś do pogłębienia się schorzeń wieku późnego, m.in. cukrzycy czy osteoporozy, albowiem drastycznie zredukowane mięśnie nie wychwytują odpowiedniej ilości cukru z krwiobiegu i nie produkują i nie wydzielają odpowiedniej ilości miokin – hormonów tkankowych tkanki mięśniowej, stymulujących m.in. regenerację tkanki kostnej.
Dlatego też naukowcy uważają, że zrozumienie podłoża sarkopenii może okazać się kluczowym elementem strategii walki ze starością. Dlatego też prowadzą badania zmierzające z jednej strony do wyjaśnienia mechanizmów rządzących sarkopenią, z drugiej zaś do ustalenia strategii odżywczych, odwracających ten proces lub przynajmniej go spowalniających. Oczywiście z wyników tych badań mogą korzystać nie tylko seniorzy, ale również sportowcy i osobnicy aktywni ruchowo, dążący za pomocą odpowiednich ćwiczeń fizycznych do rozwoju masy i siły mięśni. Przykładowo z badań opublikowanych tylko w zeszłym roku (2020) dowiedzieliśmy się zasadniczo wszystkiego o wyjątkowo specyficznej funkcji pełnionej w mięśniach przez selen.
Ogólnie selen jest niezbędnym pierwiastkiem z grupy mikroelementów, potrzebnym naszemu organizmowi do produkcji specyficznych białek nazywanych selenoproteinami. Do niedawna jeszcze najlepiej poznaną selenoproteiną pozostawała peroksydaza glutationowa – enzym chroniący nasze komórki przed niszczycielską aktywnością wolnych rodników tlenowych. Z tej też przyczyny do selenu przylgnęła etykietka głównego pierwiastka będącego najskuteczniejszym antyoksydantem. Jednakże właśnie w zeszłym roku ukazały się wyniki badania (Chernorudskiy, 2020) wyjaśniającego funkcje selenoproteiny N – zależnego od selenu białka komórkowego, specyficznego dla włókien mięśniowych. A funkcja ta polega, mówiąc najprościej, na magazynowaniu wapnia w siateczce sarkoplazmatycznej włókien mięśniowych, a jest szczególnie istotna dla zdolności siłowych naszych mięśni. Dlaczego…?
Otóż impuls nerwowy uwalnia jony wapniowe z siateczki sarkoplazmatycznej, zaś te inicjują akt skracania się białek kurczliwych włókien mięśniowych, co generuje impuls siłowy mięśnia. Tak więc, przynajmniej teoretycznie, zdolności siłowe naszych mięśni mogłyby być uzależnione od poziomu selenoproteiny N i stopnia nagromadzenia przez nią jonów wapniowych w siateczce sarkoplazmatycznej włókien mięśniowych. Teoretycznie również związany wiekiem spadek poziomu selenoproteiny N w mięśniach mógłby być jedną z głównych przyczyn utraty ich siły w efekcie przebiegu sarkopenii. A jeżeli teoria znalazłaby potwierdzenie w praktyce, należałoby zadać pytanie, czy suplementacja selenu mogłaby potencjalnie przeciwdziałać rozwojowi sarkopenii? No i właśnie inny zespół badawczy (Fodor, 2020) postanowił przetestować w praktyce całą tę teorię selenową…
W tych prowadzonych na myszach badaniach dowiedziono, że strumień jonów wapniowych, uwalnianych z siateczki sarkoplazmatycznej, jest rzeczywiście dużo słabszy w starych, niż młodych włóknach mięśniowych. Efekt ten wiązał się ewidentnie ze spadkiem poziomu selenoproteiny N, której stare mięśnie produkowały o połowę mniej w porównaniu z mięśniami młodymi. W ślad za tymi zmianami podążał oczywiście ubytek siły starych mięśni w porównaniu z młodymi, w przedziale pomiędzy -30 a -50%.
Suplementacja selenu okazała się tutaj dosłownie zbawienna, albowiem zwiększyła w starych mięśniach 12-krotnie produkcję selenoproteiny N. W ślad za tym wzmocnił się również 2-krotnie strumień jonów wapniowych, uwalnianych z siateczki sarkoplazmatycznej, zaś siła starych wyrównała się z siłą młodych muskułów.
Wprawdzie w tych doświadczeniach nie badano związków pomiędzy selenem a masą mięśniową, to jednak z innych badań wiadomo, że generujący impuls siłowy pracujących mięśni strumień jonów wapniowych, uwalnianych z siateczki sarkoplazmatycznej, aktywuje kinazę mTOR prowadzącą syntezę białek mięśniowych, w związku z czym jest niezbywalnym elementem wiążącym przeciążenie mechaniczne tkanki mięśniowej z jej odpowiedzią adaptacyjną w postaci przerostu mięśni (Ito, 2013). Ponieważ w tych samych badaniach dowiedziono, że suplementacja związków wzmacniających strumień jonów wapniowych we włóknach mięśniowych, takich jak przykładowo kapsaicyna, sprzyja przerostowi mięśni, dlatego nie możemy mieć wątpliwości, że takie same efekty muszą się pojawić na skutek suplementacji selenu.
Tak więc suplementacja selenu w starszym wieku to po prostu obowiązek każdego, kto pragnie utrzymać do późnych lat życia wysoką sprawność fizyczną i całkowitą samodzielność. U osób z niedoborem selenu już dawno obserwowano bowiem zaburzenia w obszarze mięśni szkieletowych objawiające się bólami mięśniowymi, nużliwością i osłabieniem mięśni oraz rozpadem włókien mięśniowych (Chariot, 2003). Widzimy jednocześnie, że z suplementów selenu powinni korzystać również sportowcy i aktywni fizycznie, a w szczególności ci, którzy trenują z myślą o progresji w pierwszej kolejności siły, ale też i masy swoich mięśni.
