Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: mleko, białka mleka, serwatka, białka serwatkowe, laktoferyna, wirusy, aktywność przeciwwirusowa.
Przydatność koncentratów i izolatów białek serwatkowych we wspomaganiu rozwoju umięśnienia w sporcie jest sprawą powszechnie znaną, nie ma więc chyba sensu powtarzać po raz setny przemawiających za tym argumentów. Natomiast jednocześnie zasadniczo są niemal nieznane ogółowi konsumentów właściwości przeciwwirusowe białek serwatkowych. Niemniej warto poznać te właściwości, aby mieć ich świadomość w dzisiejszych czasach zarazy, a także w przyszłości, przykładowo w następnym sezonie grypowym.
Wiedzę o tych właściwościach przybliża nam praca naukowców Uniwersytetu Hong Kongu pt. „Przeciwwirusowa aktywność białek serwatkowych”, opublikowana przez renomowane wydawnictwo naukowe Springer w 2015 roku. Wszystkie przedstawione poniżej informacje pochodzą więc właśnie z tej publikacji naukowej…
Mleko i siara są bogatym źródłem białek i peptydów (maleńkich białeczek), które odgrywają kluczową rolę zarówno w utrzymaniu kondycji zdrowotnej noworodków, jak też osób dorosłych. Białka i peptydy mleka są więc potencjalnie prozdrowotnymi składnikami żywności, czyli tzw. nutraceutykami. Badania wykazały, że jako nutraceutyki mogą mieć one zastosowanie w przypadkach astmy, raka, chorób zębów, biegunki, nadciśnienia, niedoboru odporności, złego wchłaniania minerałów i zakrzepicy. Białka i peptydy zawarte w mleku charakteryzują się wysoką biodostępnością i bezpieczeństwem stosowania. Laktoferyna wykazuje przykładowo działanie przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, przeciwnowotworowe, przeciwpasożytnicze i odpornościowe. Laktoperoksydaza ma działanie przeciwbakteryjne. Lizozym zapobiega próchnicy. Kazeina i jej hydrolizat chronią przed bakteriemią (zakażeniem krwi) i wykazują aktywność przeciwnowotworową. Glikomakropeptyd pochodzący z kazeiny wykazuje działanie przeciwzakrzepowe i przeciwbakteryjne. Alfa-laktoalbumina ma działanie przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe, przeciwlękowe, przeciwstresowe, przeciwbiegunkowe i przeciwnadciśnieniowe. Polipeptyd bogaty w prolinę przyspiesza dojrzewanie limfocytów (komórek odpornościowych) i chroni przed problemami autoimmunologicznymi (Zimecki, 2007; Kanwar, 2009; Almehdar , 2015).
Jeżeli natomiast chodzi konkretnie o białka serwatkowe, to…
β-Laktoglobulina, laktoferyna, estryfikowana β-laktoglobulina i estryfikowana laktoferyna wykazywały działanie skierowane przeciwko szczepowi wirusa ptasiej grypy, przy czym dwa ostatnie białka wykazywały tutaj silniejszą aktywność przeciwwirusową. α-Laktalbumina i estryfikowana α-laktalbumina wykazywały w przypadku wirusa ptasiej grypy jedynie słabą aktywność przeciwwirusową (Taha, 2010).
Laktoferyna lub laktoperoksydaza podawane przez zgłębnik łagodziły zapalenie płuc u myszy zakażonych donosowo wirusem grypy z podtypu świńskiej grypy i grypy hiszpanki, zmniejszając stężenie markerów stanu zapalnego w płynie oskrzelowo-pęcherzykowym (Shin, 2005). Komórki nabłonkowe, zakażone wirusem grypy z powyższego podtypu, wykazywały spadek tendencji zlepiania krwinek czerwonych po ekspozycji na jedną z form β-laktoglobuliny, co wiązało się z ochroną tych komórek przed agresją wirusową. Gdy natomiast potraktowano bezpośrednio ten podtyp wirusa jedną z form β-laktoglobuliny, wywołało to zmniejszenie liczby prawidłowych białek wirusa i ograniczenie jego żywotności, a także szkodliwe zmiany w ultrastrukturalnym wyglądzie jego cząstek (Sitohy, 2010).
Okazuje się, że wszystkie główne podtypy wirusa grypy, w tym świńskiej, australijskiej i hiszpanki, są hamowane przez laktoferynę mleka krowiego. Za pomocą metody dokowania molekularnego stwierdzono, że trzy fragmenty tego białka wiążą się ze specyficznym regionem białka wirusowego i już w niewielkich stężeniach hamują jego aktywność oraz obniżają potencjał infekcyjny (Ammendolia, 2012). Laktoferyna mleka krowiego tłumiła też zmiany patologiczne, wywoływane przez wirusa grypy po inkubacji z komórkami po etapie jego adsorpcji, a aktywność ta nie była związana ze wzrostem stężenia jonów czy zawartością cząsteczek węglowodanów w białku mleka (Pietrantoni, 2012).
Ogólnie z licznych badań wynika, że wiele białek serwatkowych wykazuje aktywność przeciwwirusową, przy czym ich działanie przeciwwirusowe skierowane jest przeciwko dużej liczbie wirusów chorobotwórczych dla ludzi, tak jak w przypadku ludzkiego wirusa niedoboru odporności, ludzkiego wirusa cytomegalii, wirusa zapalenia wątroby typu C, wirusa syncytialnego układu oddechowego, wirusa opryszczki typu 1 i 2, ludzkiego wirusa brodawczaka, ludzkiego echowirusa, enterowirusa i rotawirusa oraz większości wirusów grypy. Możliwe jest, że białka mleka są również aktywne wobec innych wirusów, które dotychczas nie były badane. W miarę przeprowadzania większej liczby badań prawdopodobne jest, że lista białek mleka, które są aktywne przeciwko konkretnemu wirusowi, może zostać rozszerzona. Wynika to z faktu, że nie wszystkie białka mleka zostały przetestowane pod kątem działania przeciwwirusowego w stosunku do różnych wirusów. Obecność wielu białek przeciwdrobnoustrojowych w mleku nadaje mleku właściwości prozdrowotne i przeciwpatogenne. Dietetycy i lekarze zalecają zwykle regularne spożywanie mleka i jego przetworów. Niektóre produkty mleczne bywają nawet celowo, dodatkowo uzupełniane laktoferyną, z zamiarem wzmocnienia ich właściwości prozdrowotnych. Jednakże również wiele innych białek mleka, obok laktoferyny, powinno zostać uznanych za cenne nutraceutyki. Zalety białek mleka wynikają z faktu, że cechują się one wysoką biodostępność i pełnym bezpieczeństwem stosowania, zachowując aktywność w obecności enzymów trawiennych.
Na dzień dzisiejszy jeszcze nie wiadomo, czy różne białka mleka wykazują pomiędzy sobą działanie synergistyczne. Potencjał takiego działania wykazano już jednak dla leków przeciwwirusowych i niektórych białek mleka, szczególnie dla przypadku laktoferyny mleka krowiego (Viani i in.1999 ), co mogłoby umożliwić w przyszłości obniżenie dawkowania tych leków. Zastosowanie takiej terapii skojarzonej zmniejszałoby prawdopodobieństwo rozwoju opornych na leki mutantów wirusów i pojawienia się niepożądanych efektów działania leków przeciwwirusowych, z uwagi na niższe ich dawki (Andersen, 2003).
Naukowcy włożyli dotąd dużo wysiłku w poszukiwania naturalnych produktów o działaniu hamującym różne wirusy, jak przykładowo: Harnett (2005), Tshikalange (2008), Klos (2009), Ghosh (2010), Chen (2013), Mulder (2013), Shin (2013), Alfajaro (2014), Wang, (2014), Xu (2014) i Dang (2015). Dzięki ich zaangażowaniu dzisiaj już wiemy, że w mleku występuje szeroka paleta białek o działaniu skierowanym przeciwko rozmaitym wirusom. Zatem mleko, a szczególnie serwatka, ma z jednej strony potencjalne zastosowania terapeutyczne, z drugiej zaś odznacza się znakomitą wartością odżywczą, w pierwszej kolejności wysoko cenioną przez sportowców.
