Autor: Sławomir Ambroziak
Słowa kluczowe: wirusy, wysiłek fizyczny, otwarte okno, ryzyko rozwoju infekcji górnych dróg oddechowych, immunoglobulina A, ślina, beta glukany, drożdże.
W badaniach naukowych wykazano, że umiarkowane ćwiczenia fizyczne są korzystne dla układu odpornościowego. Jednak już intensywne treningi mogą powodować supresję immunologiczną, trwającą do 24 godzin od zakończenia wysiłku (McFarlin, 2003, 2013; Strohacker, 2012; Carpenter, 2013). Ten okres przejściowej immunosupresji, nazywany nieraz przez naukowców „otwartym oknem”, to czas, w którym sportowiec staje się bardziej podatny na infekcje, szczególnie wirusowe (Pedersen, 1995). Największą winę ponoszą tutaj tymczasowe, powysiłkowe zaburzenia odporności błony śluzowej nosa i jamy ustnej, powszechne w ciągu 24 godzin po intensywnej sesji treningowej, gdyż to one powodują zwiększone ryzyko rozwoju infekcji górnych dróg oddechowych, opatrzone w literaturze naukowej skrótem URTI (McFarlin, 2004; Woods, 1999; Walsh, 2011).
Pierwszą linią obrony układu oddechowego przed wirusami i bakteriami jest system odpornościowy śluzówki, który charakteryzuje się obecnością w ślinie wysokich stężeń immunoglobuliny A (IgA), najważniejszego białka odpornościowego o aktywności przeciwdrobnoustrojowej (Walsh, 2011). A badania naukowe wykazały, że poziom obecnej w ślinie IgA ulega obniżeniu po wytężonej sesji treningowej i że efekt ten związany jest ze wzrostem liczby objawów URTI po ciężkich wysiłkach fizycznych (Allgrove, 2009; Davison, 2010; Moreira, 2011; Peters, 2010; Sari-Sarraf, 2011; Usui, 2011). To ustalone powiązanie pomiędzy poziomem IgA w ślinie a objawowymi dniami URTI po ćwiczeniach doprowadziło do zaakceptowania przez naukowców zastosowania poziomów IgA w ślinie jako miernika odporności śluzówki na infekcje.
Ilość IgA syntetyzowanej w organizmie człowieka w ciągu doby jest większa niż wszystkich pozostałych immunoglobulin razem wziętych. Stężenie tej immunoglobuliny w osoczu krwi jest niewielkie, albowiem zdecydowana jej większość wydzielana jest na powierzchnię błon śluzowych i surowiczych. Immunoglobulina A dominuje nad innymi białkami odpornościowymi w wydzielinach nosa, gardła, zatok obocznych nosa, oskrzeli, jelit, dróg moczowo-płciowych, a także w siarze i łzach, ale przede wszystkim w ślinie. Główna rola fizjologiczna IgA polega na udziale w reakcjach immunologicznych w obrębie błon śluzowych, gdzie białko to funkcjonuje jako jeden z podstawowych elementów mechanizmu odpornościowego, wykazując takie kierunki działania, jak: hamowanie adhezji komórek bakteryjnych do powierzchni błony śluzowej, zdolność do aglutynacji komórek bakteryjnych, adsorpcja antygenów pokarmowych, neutralizacja wirusów, toksyn i enzymów wytwarzanych przez różne drobnoustroje.
Spośród wielu interwencji dietetycznych ocenianych pod kątem możliwości wzmocnienia lub modulacji odpowiedzi immunologicznej po wysiłku, bardzo częstym obiektem badań były beta glukany (Goodridge, 2011; Harger-Domitrovich, 2008; Hong, 2004; Qi, 2011; Talbott , 2009). Przeprowadzono też wiele badań w celu zidentyfikowania i opisania odżywczych środków zaradczych, które mogłyby potencjalnie wykazywać zdolność wzmacniania odporności osób obciążonych wysiłkiem (Allgrove , 2009; Davison, 2010; Sari-Sarraf, 2011), lecz wyniki tych dociekań nie zawsze były ewidentnie jednoznaczne, gdyż różne formy beta glukanów pochodziły z różnych źródeł pokarmowych, takich jak zboża, grzyby czy drożdże spożywcze. Dopiero bardzie szczegółowe badania udokumentowały skuteczność stosowania oczyszczonego, dostępnego w handlu ekstraktu z drożdży spożywczych, w celu zmniejszenia objawów URTI u sportowców po przebiegnięciu maratonu (Qi, 2011; Talbott, 2009). Podobne zmniejszenie objawów URTI odnotowano w oddzielnym badaniu, którym objęto strażników leśnych, pracujących pod silnym obciążeniem fizycznym (Harger-Domitrovich, 2008). Natomiast celem rozstrzygającego te kwestie badania (McFarlin, 2013) było po pierwsze potwierdzenie wyników uzyskanych przez innych badaczy, dotyczących wpływu suplementacji drożdżowego beta glukanu na objawowe dni URTI po maratonie, a po drugie – ocena jego zdolności do modulowania odporności błony śluzowej poprzez monitorowanie poziomów IgA w ślinie po ciężkim wysiłku fizycznym. Cele te zostały osiągnięte w dwóch niezależnych eksperymentach, w których uczestnicy albo byli suplementowani drożdżowym beta glukanem, albo placebo, a monitorowani pod kątem objawów URTI przez 28 dni po przebiegnięciu maratonu lub zmian stężenia IgA w ślinie po 50 minutach od zakończenia intensywnego wysiłku fizycznego.
A kluczowe odkrycia dokonane w niniejszym badaniu pokazały, że suplementacja drożdżowego beta glukanu skróciła czas ryzyka rozwoju infekcji górnych dróg oddechowych po maratonie i zapobiegła supresji wydzielenia IgA do śliny po ciężkim wysiłku fizycznym. Wyniki tej pracy stanowią, zdaniem jej autorów, uzupełnienie wcześniejszych ustaleń wykazujących, że szczególne źródło beta glukanów o dobrze scharakteryzowanej strukturze chemicznej, jakim jest ekstrakt z drożdży spożywczych, poprawia wyniki odpornościowe w odpowiedzi na nadmierne obciążenia wysiłkowe.
W podsumowaniu autorzy zaakcentowali, iż ich badania potwierdzają obserwacje poczynione przez inne zespoły badacze, że dostępne na rynku źródło beta glukanów z drożdży spożywczych zmniejsza ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych po ciężkim wysiłku fizycznym, a także dostarczają dodatkowo dowodu na to, że stężenie IgA w ślinie wzrasta po intensywnej sesji treningowej u osób suplementujących beta glukany pochodzące konkretnie z tego właśnie źródła.
